<-Text2->

با رجوع به مثنوی مولانا می‌بینیم که در رابطه با مسأله عشق و محبت مجازی دو

موضع‌گیری به ظاهر متفاوت عنوان گردیده، بدین صورت:

1-در دسته‌ای از ابیات، هر نوع عشق و محبتی ممدوح و مؤثر و باارزش دانسته شده و

عشقهای این جهانی و صوری نیز بعنوان معبر مطرح گشته، البته به شرط آنکه در حد عشق

صوری متوقف نشود، مطلق عشق را موجب تطهیر عاشق و شفای امراض او دانسته.

عاشقی گر زین سر و گر زان سر است

عاقبت ما را بدان شه رهبر است

هر که را جامه ز عشقی چاک شد

او ز حرص و عیب کلی پاک شد

چند بازی عشق با نقش سبو

بگذر از نقش سبو و آب جو

بر صورهای قدح بگذرمایست

باده در جام است لیکن جام نیست

ای بسا کس را که صورت راه زد

قصد صورت کرد و بر اللّه زد

عشق او پیداست و معشوقش نهان

یار بیرون فتنه او در جهان

شاد باش ای عشق خوش سودای ما

ای طبیب جمله علتهای ما

ای دوای نخوت و ناموس ما

ای تو افلاطون و جالینوس ما

2-در دسته‌ای دیگر عشقهای صوری و مجازی مذمت شده و تنها عشق مفید، عشق به حق

تعالقی و کمال مطلق دانشته شده.

آنکه گه ناقص گهی کامل بود

نیست محبوب خلیل آفل بود

عشق از اصواف خدای بی‌نیاز

عاشقی بر غیر او باشد مجاز

هین رها کن عشقهای صورتی

عشق بر صورت نه بر روی ستی

بر کلوخی دل چه بندی ای سلیم

واطلب اصلی که پایدا و مقیم

عاشق صنع خدا باقر بود

عاشق مصنوع او کافر بود

و خلاصه:

عشق حقیقی است مجازی مگیر

این دم شیر است ببازی مگیر

می‌توان وجه جمع بین این دو دسته را در کیفیت و شرایط حصول عشق مجازی و نوع آن

دانست، بدین معنی که آن عشقهای مجازی که جنبه آلیت (ابزاری)، مرآتیت(آینه‌وار بودن)و

طریقیت(راه و معتبر بودن)نسبت به عشق حقیقی و محبوب حقیقی را داشته باشند«ممدوح»و

آن عشقهای مجازی که جنبه اصالیت(هدفی)و نفسیت و موضوعیت داشته باشند و موجب

توقف عاشق در همان مرحله شوند، «مذموم»است.

چنانچه مولانا خود در دیوان شمس، ضمن تشبیه عشق مجازی به شمشیر چوبینی که

جنگجویان جهت ورزیده شدن فرزندان خود به آنان می‌سپارند تا پس از مهارت آن را رها

کرده و شمشیر فولادی و واقعی در اختیارشان قرار دهند، در واقع بر قابلیت«مدخل عشق

حقیقی واقع شدن» را در عشق مجازی صحه می‌گذارد.

این از عنایتها شمرکز کوی عشق آمد ضرر

عشق مجازی را گذر بر عشق حقست انتها

غازی بدست پور خود شمشیر چوبین میدهد

تا او در آن استا شود شمشیر گیرد در غزا

عشقی که بر انسان بود شمشیر چوبین آن بود

آن عشق با رحمان شود چون آخر آید ابتلا

عشق زلیخا ابتدا بر یوسف آمد سالها

شد آخر آن عشق خدا میکرد بر یوسف قفا